IMG_0669
Referendum popolar, „Badante“ y Arpejon dl’umanité - Les paroles y parolates dl ann 2009 tl Südtirol é litedes


19.01.2010,

Per l cuint iade ti àn damané ai Todesc, Talians y Ladins de lité la parola y la parolata dl ann tl Südtirol. Al é ruvé ite endut prest 500 propostes. Ma la iuria ne se à nia stenté de chirì fora.

L aveniment plu important tla Ladinia tl 2009 é sté la declarazion dles Dolomites „arpejon dl’ unanité”, perchel è chesta ence la parola dl ann 2009 ladina. La declarazion UNESCO ne dess nia demé recordé y valorisé la beleza dles Dolomites, ma ence dl lingaz che vegn rejoné te chel raion: l ladin. Ma te chest contest é „senta a rotazion“ vegnù nominé parolata dl ann. La parola ascogn che la senta „roda“ entourn la Ladinia via, empede ester tla Ladinia, sciche volù da trueps.

La maioura pert dles propostes todesces ova da en fé con la politica, ma un n aveniment tl 2009 é sté dominant: l prum referendum popolar. „Referendum popolar“ é perchel vegnù lité parola todescia dl ann 2009, ence sciche raprejentant dles autres paroles, che chest aveniment à fat rodé, sciche „Quorum“,„democrazia direta“ fina a la frasa „Ie ne vé nia a lité (Ich geh nicht hin)“.
Sciche parolata à la iuria todescia cernù „scudo fiscale / Steuerschutzschild“. Ence i mass-media todesc à sovenz adoré la parola taliana „scudo fiscale“, che ascogn l fat che plu che n “scudo” per i debli él sté na ocajion per legalisé con puec cosć scioldi per chi che an ne ova nia paié coutes.

La iuria taliana à lité parola dl ann „badante“. Chestes persones à na importanza fondamentala te nosta sozieté, ma ales vegn empò sovenz denominedes (y travede) con puech respet . La legia che à legalisé les „badantes“ da defora tl 2009 dess ence porté n maiour reconesciment per chesta categoria profescionala..
La parolata taliana dl 2009 é „killeraggio“. Da una n a pert é la parola n burt mescedoz anter engleis y talian, dal’autra él n spiedl dl lingaz ti mass-media talians, che vuel sovenz fé scandal empede informé. Berlusconi, Fini, Boffo, Benigni y Marrazzo é demé n valgunes „vitimes“ de chesta parolata nueva.

Les istituzions che organiseia la lita (Istitut per la comunicazion spezifica y multilinguism dl’ EURAC, la biblioteca provinziela Dr. Friedrich Teßmann, l zenter linguistich y la repartizion ladina dla Facolté de Scienzes dla Formazion dla Université Ledia de Bulsan, l post linguistich dl Südtiroler Kulturinstitut y i 12 membri dla iuria ti dij dilan y dutes y a duc che à fat propostes per la parola y la parolata dl ann 2009.